Απομαγνητοφωνημένες Συνεντεύξεις
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΒΑΣΩΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗ-ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗ
Εγώ, γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ανατολή.. από την πρώτη γενιά των προσφύγων. Είναι και οι δύο γονείς μου Πόντιοι. Από μικρή μου άρεσε να ρωτώ και να ασχολούμαι με την ιστορία μας. Και κυρίως διότι από την παιδική μου ηλικία, αν και μεγάλωσα μέσα στην Ανατολή, σ’ ένα χωριό προσφύγων, αντιμετωπίζαμε μία .. ε ..από τον ντόπιο πληθυσμό, μία καχυποψία για το ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε, γιατί μας λέγανε Τουρκάκια, γιατί μας λέγανε αούτηδες και λοιπά. Και ευτυχώς είχα την ευκαιρία να μεγαλώσω με ανθρώπους οι οποίοι ήτανε μορφωμένοι και οι παππούδες μου, οι γιαγιάδες μου, οι φίλοι μου, οι οποίοι από τη μικρή ηλικία θέλανε να μου μιλάνε πάντα για την πατρίδα. Έτσι λέγανε ..οι μεγάλοι .. ότι η πατρίδα, η πατρίδα, η πατρίδα. Αυτό ήτανε μόνιμο.. μια μόνιμη λέξη που άκουγες απ’ αυτούς. Και βέβαια ζήσανε όλη τους τη ζωή μ’ ένα αίσθημα προσωρινότητας. Ότι κάτι θα γίνει και ότι δεν μπορεί αυτό που τους συμβαίνει να είναι αλήθεια .. με κάποιον τρόπο θα επιστρέψουνε πίσω, εκεί που ήτανε οι τάφοι των γονιών τους, εκεί που ήτανε οι περιουσίες τους, τα σπίτια τους, τα σχολεία τους, τα μνημεία τους. Εκεί που ήταν εν πάση περιπτώσει όλη τους η ζωή.
Η πρώτη, νομίζω, γενιά των προσφύγων και από τη γνώση μου αυτό λειτούργησε σε όλη την Ελλάδα, δεν ασχολήθηκε καθόλου με το να μεταφέρει στα παιδιά τους την .. τη διαφορετικότητα που είχανε ως προς τον πολιτισμό τους, ως προς την κουλτούρα που φέρνανε μαζί τους. Δε θέλω να πω ότι ήτανε καλύτερη ή χειρότερη από τη ντόπια κουλτούρα, απλώς ήτανε διαφορετική. Ακριβώς για να ενσωματωθούν γρήγορα, πάρα πολύ νωρίς κατάλαβαν, δεν ξέρω αν αυτό ήταν λάθος ή σωστό, πάντως θέλησαν μ’ αυτόν τον τρόπο να .. να .. τα παιδιά τους να τα ενσωματώσουν, τα παιδιά τουλάχιστον να ενσωματωθούν γρήγορα στις τοπικές κοινωνίες, να μη διαφέρουνε από τους άλλους, να αποκτήσουνε συνήθειες της τοπικής κοινωνίας, έτσι ώστε η ενσωμάτωσή τους να γίνει πάρα πολύ γρήγορα. Και χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι η γιαγιά μου και ο παππούς μου, και νομίζω ότι αυτό γινότανε στις περισσότερες οικογένειες, όταν απευθυνόταν σ’ εμάς, απευθυνόταν στα Ελληνικά και όχι στην Ποντιακή γλώσσα που είναι μια διάλεκτος της Ελληνικής γλώσσας, ακριβώς για να μην αποκτήσουμε βαριά προφορά και διαφέρουμε από τα άλλα παιδιά που συναναστρεφόμασταν στα σχολεία ή στην κοινωνία .. περισσότερο. Αυτό έγινε ως προς την κοινότητα Ανατολής και νομίζω ότι έτσι λειτούργησαν οι πρόσφυγες της πρώτης γενιάς σε όλη την Ελλάδα, εκτός από χωριά τα οποία ήτανε μακριά από πόλεις κι ήτανε ατόφια από προσφυγικό πληθυσμό και δεν είχανε κανένα λόγο να αλλάξουνε κάποια από τις συνήθειές τους.
Η Ανατολή είναι ένα παράδειγμα πολύ γρήγορης ενσωμάτωσης με τον τοπικό πληθυσμό. Δίπλα, η Μπάφρα και η Νεοκαισάρεια που αποτελούν σήμερα τα άλλα δύο τοπικά διαμερίσματα του δήμου Ανατολής είναι ένα διαφορετικό παράδειγμα. Εκεί οι πρόσφυγες ήτανε τουρκόφωνοι. Σε κάποια περίοδο, ας πούμε, της πορείας τους και της ζωής τους στη Μικρά Ασία και στον Πόντο έχασαν ένα από τα στοιχεία της φυλής τους. Τη γλώσσα δηλαδή. Όμως, ήτανε .. διατηρούσανε την ελληνική τους συνείδηση, ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι, και όπως ξέρεις εσύ, η ανταλλαγή έγινε βάσει του θρησκεύματος, έτσι λοιπόν βρέθηκαν εδώ, μιλούσαν τουρκικά. Αυτό ήτανε κάτι .. καταλαβαίνεις, πώς αντιμετωπίστηκε από τους .. από το ντόπιο πληθυσμό. Έτσι λοιπόν πέρασαν πάρα πολλά χρόνια αυτές οι δυο κοινότητες να κάνουν προσπάθεια να έρθουνε σε επικοινωνία. Ερχόταν μόνο σε υποχρεωτική επικοινωνία .. λόγω μόνο της δουλειάς με τους άλλους ανθρώπους. Ακόμα και σήμερα ως μητρική γλώσσα χρησιμοποιούν την τουρκική γλώσσα. Γι αυτό το λόγο εδώ ο ντόπιος πληθυσμός τους αντιμετώπισε αυτούς με ακόμα μεγαλύτερη καχυποψία απ’ ό,τι αντιμετώπισε τους υπόλοιπους πρόσφυγες. Και επίσης πρέπει να τονιστεί εδώ ότι εν πολλοίς ήτανε δικαιολογημένη αυτή η καχυποψία, διότι η Ελλάδα ήτανε πληγωμένη κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά από τη Μικρασιατική καταστροφή, από τον πόλεμο, από τη φτώχεια η οποία υπήρχε εκείνη την εποχή. Ενάμιση εκατομμύριο πληθυσμός ήρθε εδώ και έπρεπε να βρει δουλειά και να ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία και έτσι λοιπόν υπήρχαν αυτές οι δυσκολίες και αυτός ο αρνητισμός που αντιμετώπισαν στην αρχή. Η δεύτερη γενιά και μάλιστα όταν άρχισε να μεγαλώνει, τότε λοιπόν α … κατάλαβε ότι αυτό που κουβαλούσαν οι γονείς τους, αυτή η διαφορετική πολιτιστική ταυτότητα έπρεπε να διατηρηθεί. Κι έτσι άρχισε, και κυρίως στη δεκαετία του 70 σ’ όλη την Ελλάδα, να δημιουργούνται πολιτιστικοί σύλλογοι ο ένας μετά τον άλλον σα μανιτάρια. Έχω την εντύπωση ότι είναι οι πολυπληθέστεροι πολιτιστικοί σύλλογοι σ’ όλη την Ελλάδα, οι σύλλογοι των Ποντίων και των Μικρασιατών. Ακριβώς γιατί κατάλαβαν ότι έπρεπε να διατηρήσουν την ιστορική τους μνήμη.
Τώρα αν θέλεις να σου πω πώς λειτουργούσαν τα πράγματα μέσα στην Ανατολή από τις δικές μου εικόνες, είναι πραγματικά μια εικόνα που για μένα με λύπη μου έχει χαθεί και βέβαια δε θα μπορούσε να διατηρηθεί, αφού σήμερα η Ανατολή είναι σχεδόν μία πόλη μαζί με τα Γιάννενα. Όμως ο κόσμος δούλευε κυρίως στα χωράφια, ασχολιόταν δηλαδή με αγροτικές εργασίες, γιατί είχανε πάρει ως βοήθεια από το ελληνικό κράτος κι εδώ θέλω να σημειώσω ότι δεν ήταν ακριβώς βοήθεια, αλλά ήταν υποχρέωση του ελληνικού κράτους επειδή ήτανε ανταλλάξιμη η περιουσία τους. Στις υπογραφές δηλαδή της συνθήκης, τα ξέρεις αυτά, έπρεπε να πάρουνε ίδια περιουσία με αυτή που αφήσανε πίσω. Ποτέ δεν πήρανε βέβαια ίδια περιουσία αλλά εν πάση περιπτώσει είχανε κάποια κτήματα εδώ τα οποία έπρεπε λοιπόν, δουλεύανε στις αγροτικές δουλειές, όμως αυτό που τους χαρακτήριζε και που σήμερα φαίνεται απίστευτο είναι η μεγάλη και η ατελείωτη διάθεση που είχανε για ζωή, για χορό, για τραγούδι, για γλέντι. Και με πάρα πολύ μεγάλη ευκολία στήνανε εύκολα γλέντια, οπωσδήποτε κάθε Κυριακή απόγευμα, αλλά και πολλές φορές τα απογεύματα των Κυριακών τη στιγμή που γύριζαν από τα χωράφια και συναντιόνταν, ας πούμε σε κάποια πλατεία ή έξω από κάποιο καφενείο, στήνανε ένα γλέντι με πάρα πολύ μεγάλη ευκολία, αρκεί εκεί κοντά να ήτανε ένας οργανοπαίκτης ας πούμε. Και θυμάμαι ότι στην πρώτη .. από την πρώτη γενιά υπήρχαν δύο πολύ καλοί λυράρηδες και ένας που έπαιζε νταούλι, παραδοσιακό νταούλι. Έτσι λοιπόν ήτανε πάρα πολύ εύκολο, και αυτές είναι εικόνες τις οποίες έχω από την παιδική μου ηλικία και η οποία ήτανε τη δεκαετία του 50 και στις αρχές ενδεχομένως της δεκαετίας του 60. Επίσης έχω εικόνες από πάρα πολλά έθιμα που διατηρούτανε και που έφεραν οι πρώτοι πρόσφυγες που γινόταν, ας πούμε, κατά τη διάρκεια των Φώτων, των Αποκριών, του Πάσχα. Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα πηγαίνανε οι περισσότεροι με τα αυγά τους, τα κουλούρια τους, κάποιους μεζέδες ενδεχομένως γιορταστικούς, αλλά πηγαίνανε όλοι στο νεκροταφείο, ανοίγανε λοιπόν τα καλούδια τους πάνω στο δικό τους νεκρό, στον τάφο του δικού τους νεκρού, μαζευόταν εκεί και οπωσδήποτε ήτανε και κάποιος οργανοπαίκτης μαζί κι αφού λοιπόν καθότανε και τρώγανε παρέα με το νεκρό τους, στη συνέχεια στήνανε κι ένα γλέντι μέσα στο νεκροταφείο. Τους νεκρούς τούς είχανε .. υπήρχε μία σχέση ότι εντάξει πρέπει, ας πούμε, να τους επισκεπτόμαστε, αλλά πρέπει όμως συγχρόνως να τους αφήνουμε να ησυχάζουν και η ζωή είναι μπροστά. Δεν ξέρω αν αυτό το απέκτησαν κατά τη δύσκολη περίοδο των διωγμών, ότι όλοι εμείς οι υπόλοιποι πρέπει να ζήσουμε και θα ζήσουμε, για τη θέλησή τους να ζήσουν, αυτό δεν το ξέρω, ή αν ας πούμε ήταν μια τέτοια εδραιωμένη απόφαση ε .. συμπεριφορά μάλλον και όταν ζούσανε στον Πόντο.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΤΑΣΙΑΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ
Η Τασία Παπάζογλου γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια και είναι πρόσφυγας τρίτης γενιάς. Μαζί με άλλες γυναίκες της Νεοκαισάρειας ίδρυσαν ένα γυναικείο σύλλογο με την επωνυμία «Μικρασιατικός Σύλλογος γυναικών Νεοκαισάρειας». Με προθυμία μας δέχτηκε στο σπίτι της αλλά και στο χώρο συνάντησης των γυναικών του συλλόγου. Η συμβολή της στη διεξαγωγή της επιτόπιας έρευνας στη Νεοκαισάρεια υπήρξε σημαντική καθώς μας συνόδεψε κατά τη διάρκεια αρκετών επισκέψεων που έγιναν στο χωριό και μας έφερε σε επαφή με αρκετούς κατοίκους. Παραθέτουμε απόσπασμα της συνέντευξης που μας παραχώρησε.
«Με λένε Τασία Παπάζογλου, είμαι από τη Νεοκαισάρεια, είμαι η τρίτη γενιά προσφύγων, ανθρώπων που κατάγονται από την Καισάρεια της Καππαδοκίας. Έχω εκεί στο χωριό που ασχολούμαι εδώ και τρία χρόνια, απ’ το 2003. Ξεκινήσαμε. Είναι 2007 τώρα, αρχές του 2007, γι αυτό και λέω τρία χρόνια. Ο σκοπός που ξεκίνησε «ο σύλλογος Μικρασιατών γυναικών Νεοκαισάρειας» είναι καθαρά να κρατήσουμε τη μνήμη που πρέπει να κρατηθεί εκεί στο χωριό. Είναι … Υπήρχε μια ανάγκη εκεί στο χωριό και έπρεπε να ξεκινήσει κάτι. Έχουμε έρθει από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα και αρκετά πράγματα είχανε σβήσει. Και η ανάγκη αυτή στο να ξαναθυμηθούμε πράγματα ξεκίνησε αυτή .. αυτό το σύλλογο. Οι ίδιοι οι χωριανοί αισθανότανε ότι υπήρχε ανάγκη να ξεκινήσει κάτι. Γι αυτό και ξεκίνησε αυτός ο σύλλογος. Ο σκοπός που ξεκίνησε είναι καθαρά πολιτιστικός. Καθαρά να θυμηθούμε πράγματα της παράδοσής μας. Η πρώτη κίνηση, τα πρώτα πράγματα που ξεκινήσαμε να κάνουμε είναι να θυμηθούμε τα παλιά μας τραγούδια. Η γλώσσα στην οποία, την οποία μιλούσανε όταν ήρθανε ήτανε η καραμανλίδικη, η τούρκικη με ελληνική γραφή. Τα τραγούδια που είχανε ήτανε σ’ αυτή τη γλώσσα. Και οι χοροί μας, εκτός από το «κόνιαλι» που είχε μείνει, οι υπόλοιποι όλοι είχανε σβήσει. Για μένα ήτανε σα να ψάχνω θησαυρό στην άμμο το να ξαναζωντανέψω πάλι, το να βοηθήσω, μάλλον, να ξαναζωντανέψουμε, εγώ και οι υπόλοιπες γυναίκες, να ξαναζωντανέψουνε πάλι αυτοί οι χοροί, αυτή η παράδοση, η οποία είχε σβήσει. Ήταν συγκλονιστικό. Αυτό το πράγμα ήταν συγκλονιστικό, να ξαναμαζευτούνε οι παλιές οι γυναίκες, και να μας δείξουνε τους χορούς, να θυμηθούνε τα τραγούδια που δε θεωρούσε καμία ότι θυμότανε, δηλαδή θυμότανε ένα στίχο, ένα στίχο η άλλη, οπότε ξαναθυμηθήκαμε όλα μας τα τραγούδια, ο σκοπός είναι να κάνουμε κάποια στιγμή ένα CD, να τα διατηρήσουμε. Οι χοροί μας ξαναζωντάνεψαν, ήταν τελείως νεκροί εκτός από το κόνιαλι και γι αυτό η μνήμη αυτή έγινε δημιουργία. Για μας είναι δημιουργία να ξαναζωντανεύουμε πράγματα που έχουν πεθάνει».
………………………………………………………………………………………………………
Αυτά τα τραγούδια δεν είναι καταγραμμένα κάπου, και πρέπει να τα τραγουδήσει κάποιος για να τα χορέψουμε.
Δηλαδή η μουσική δεν υπάρχει κάπου.
Όχι, δεν υπάρχει κάπου. Δυστυχώς δεν έχει διατηρηθεί κάπου η μουσική. Και μέχρι τώρα δεν είχαν γίνει προσπάθειες από πουθενά, από κανέναν, από το δήμο, ούτε από άλλους φορείς, δεν ξέρω ποιος άλλος φορέας θα μπορούσε να βοηθήσει ή να διατηρήσει. Οπότε εμείς κάνουμε μια προσπάθεια να τα ξαναζωντανέψουμε, ελπίζουμε να κάνουμε το CD πριν είναι πολύ αργά, να μπορέσουμε δηλαδή να έχουμε αυτή τη φωνή που είδες την Τετάρτη και άλλες φωνές που υπάρχουνε στο χωριό. Είμαστε σε καλό δρόμο.
Ο μπαμπάς σου είναι ο μόνος που τα τραγουδάει αυτά, έτσι;
Ναι, ο μπαμπάς μου είναι ο μόνος ο οποίος έχει λυρική φωνή και μπορεί να τα τραγουδήσει αυτά τα τραγούδια
Πώς διατηρήθηκαν στη μνήμη του αυτά τα τραγούδια;
Ο μπαμπάς μου ήτανε αυτός που τα τραγουδούσε πάντα. Πάντα. Δηλαδή από μικρός τον βάζανε και τραγουδούσε, είχε μνήμη, τα συγκρατούσε, είχε πολύ καλή φωνή, οπότε άμα χρειαζότανε φωνάζανε αυτόν για κάπου … ήτανε αυτός που .. ο άνθρωπος που όταν γινότανε κάτι ζητούσανε, ή όταν ερχόταν κάποια κανάλια, ή κάποιοι απ’ την Αθήνα που θέλανε να τραβήξουνε τους χορούς μας, ζητούσανε τη βοήθεια του πατέρα μου για να τραγουδήσουνε, οπότε είναι αυτός ο οποίος τα τραγουδούσε. Και μόνος του όταν κάθεται τραγουδάει, και δουλειές όταν κάνει τραγουδάει, οπότε δεν έχει ξεχάσει τίποτα απ’ όλα αυτά.
……………………………………………………………………………………………
Το έχω προσέξει αυτό το μνημείο και είναι αξιοπρόσεχτο, αν «μπορείς» να το δεις όμως.
Που σημαίνει τι;
Που σημαίνει ότι η ανάγκη των ανθρώπων να φτιάξουνε κάτι που να τους θυμίζουνε τους τόπους τους, την αφουγκράστηκαν μερικοί και δώσανε την ιδέα να γίνει αυτό το μνημείο. Δυστυχώς η ολιγωρία του δήμου, δεν μας έδωσε τη δυνατότητα να φτιάξουμε κάτι νωρίτερα. Μόνοι μας, μόνοι τους οι άνθρωποι είχαν αυτή την ανάγκη και ξεκίνησαν, βέβαια ήταν πολλοί οι οποίοι σκέφτηκαν πώς μπορεί να γίνει αυτό το πράγμα. Και πιστεύω ότι και άνθρωποι που μένουν στο χωριό, που δεν είναι από το χωριό βοήθησαν πάνω σ’ αυτό το πράγμα. Γιατί στην περιοχή μας έχουμε τον Βρέλλη, ο οποίος είναι μορφή για τα Γιάννενα και για την Ελλάδα. Οπότε ζητήθηκε η βοήθεια και του κυρίου Βρέλλη, να μας δώσει την ιδέα του για να φτιάξουμε αυτό το μνημείο. Για μας, για ορισμένους που το καταλαβαίνουν είναι κάτι το συγκλονιστικό. Η τέχνη, όμως, δεν την καταλαβαίνουνε πάντα όλοι. Δεν είναι ρεαλιστική πάντα ώστε να την καταλαβαίνουν. Κι ο Βρέλλης έχει ένα δικό του τρόπο να δείχνει τα πράγματα. Γι αυτό και οι άνθρωποι στο χωριό, ίσως και οι περισσότεροι δεν το κατάλαβαν. Δεν κατάλαβαν την έννοια αυτού που φτιάχτηκε. Γιατί δεν ήταν ακριβώς όπως τα μνημεία που φτιάχτηκαν στα υπόλοιπα χωριά του δήμου. Είναι όμως κάτι που θυμίζει, που θυμίζει γι αυτούς που θέλουν να θυμηθούν. Ελπίζω να βοηθηθούν οι άνθρωποι εκεί και να καταλάβουν τι σημαίνει αυτό.
Βέβαια εγώ ρώτησα τις κυρίες που είδα στο σύλλογο και μου είπαν ότι «δεν ήρθε κανείς να μας πει, εμείς ξαφνικά είδαμε μία πέτρα, ας πούμε, να φυτρώνει, δε μας είπε κανείς τι ακριβώς απεικονίζει, να ξέρουμε, εμείς συγκρίνουμε αυτό που βλέπουμε με τα άλλα μνημεία της Μπάφρας, ας πούμε, και της Ανατολής που είναι μεγαλοπρεπή και τα λοιπά και τα λοιπά». Δεν μπόρεσαν να το καταλάβουν κι όταν τους είπα αυτά που μου είπε ο πρόεδρος του συλλόγου, του άλλου συλλόγου και ό,τι έχω ακούσει γενικότερα, τις είδα ότι όλες οι κυρίες κατάλαβαν, ενθουσιάστηκαν μπορώ να πω με την ιδέα.
Ναι. Είναι γεγονός ότι κάποιος έδωσε την ιδέα, κάποιος την υλοποίησε, η υλοποίηση για μένα είναι σοβαρό κομμάτι, από τη στιγμή που συμμετέχει και ο κύριος Βρέλλης, αλλά όμως δεν φρόντισε κάποιος να δώσει στους χωριανούς να καταλάβουν τι είναι αυτό που βλέπουν.
Και δεν έγιναν και εγκαίνια.
Δεν έγιναν εγκαίνια, πράγματι, δεν έγιναν εγκαίνια. Γιατί, η απάντηση του πρόεδρου του πολιτιστικού ήτανε ότι δεν άφησε η Ανατολή; Δεν επέτρεψε ο δήμαρχος; Κάτι τέτοιο, δεν είμαι σίγουρη ακριβώς πώς μου το μετέφερε, αλλά δεν ξέρω, ίσως επειδή ήτανε κομμάτι των ανθρώπων που μένουν στο χωριό και δεν ήταν ενέργεια του Δήμαρχου, ή του Δήμου, δεν ξέρω ποιος Δήμαρχος, να μην εκθέσω πρόσωπα, γι αυτό και δεν αναγνωρίστηκε ούτε απ’ το Δήμο.
Δηλαδή είναι μια μνήμη που έχει να κάνει με τους ανθρώπους, μια συλλογική προσπάθεια, δεν είναι όμως κάτι δημόσιο, ας πούμε, απ’ τη δημόσια αρχή.
Ναι.
Σαν μνημείο είναι πολύ ωραίο, αλλά δεν είναι μάλλον ο χώρος κατάλληλα διαμορφωμένος. Ίσως δεν διεκδικήθηκαν, ας πούμε, από το πρόεδρο του χωριού εκεί κάποια πράγματα. Να δοθεί λίγο.. πιο κεντρικά ας πούμε στην πλατεία και τα λοιπά. Πιστεύεις ότι μπορεί να αναδειχτεί;
Ναι. Πιστεύω ότι μπορεί να αναδειχτεί. Βέβαια σε τέτοια πράγματα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να βάζει την ιδέα ένας. Θα πρέπει να είναι συλλογική η προσπάθεια. Τώρα αν κάποιος αποφάσισε εκεί, κάποιοι άλλοι δεν είπαν ναι ή όχι, τέλος πάντων έγινε πολύ πρόχειρα. Παρόλα αυτά όμως μπορεί να αναδειχτεί, γιατί έγινε στο χώρο της πλατείας γενικότερα. Δηλαδή η πλατεία, το δασάκι που είναι πίσω απ’ το σχολείο, το σχολείο και η εκκλησία εγώ πιστεύω ότι είναι χώροι κοινοτικοί όλοι αυτοί. Είναι σ’ έναν χώρο κοινοτικό, αρκετά μεγάλο που αν θελήσουνε κάποιοι μπορεί να αναδειχτεί, γιατί ακριβώς δίπλα υπήρχε το κεντρικό πηγάδι του χωριού μας, το οποίο κλείστηκε. Γιατί κάποιος αποφάσισε μόνος του να το κλείσει, το μπάζωσε, το έκλεισε κι έβαλε από πάνω τις θυρίδες για τα γράμματα. Βέβαια δεν είναι ποτέ αργά να κάνεις πράγματα, ή να αλλάξεις πράγματα αν έχεις ιδέες. Και σίγουρα από τη στιγμή που οι γυναίκες που είδες προχθές εκεί καταλάβανε το τι έγινε μέχρι τώρα και το τι μπορεί να γίνει, νομίζω πως θα βοηθήσουμε κι εμείς προς αυτή την προσπάθεια, στο να αναδειχτεί αυτό το μνημείο που αξίζει να αναδειχτεί και να φτιαχτούνε ή να αφαιρεθούνε πράγματα γύρω από αυτό, ώστε να είναι καλύτερη η εμφάνιση.
Οι θυρίδες, ας πούμε, τοποθετήθηκαν μετά.
Πολύ μετά.
Εκεί βέβαια θα έπρεπε ίσως ο σύλλογος, γιατί υπάρχει κι άλλος σύλλογος πρέπει να πούμε, παράλληλα μ’ εσάς που είστε γυναικείος. Πώς ακριβώς λέγεται ο σύλλογος;
Μικρασιάτικος σύλλογος γυναικών Νεοκαισάρειας.
Και ο άλλος ο σύλλογος;
Είναι πολιτιστικός σύλλογος. Πολιτιστικό σύλλογο διαθέτει κάθε χωριό. Αυτός ο σύλλογος ήτανε που διέθεσε τα χρήματα για να γίνει αυτό το μνημείο.
Θα έπρεπε να γίνει μία παρέμβαση πάντως. Να μην τοποθετηθούν αυτές οι θυρίδες που κατά κοινή ομολογία είναι ένα φόντο λίγο …
Ναι. Όντως δεν έγινε καμία παρέμβαση. Δεν ξέρω, αλλά, ελπίζω κάποια στιγμή να μάθουμε να συνεργαζόμαστε. Γιατί από τη συνεργασία και των φορέων και των πολιτιστικών συλλόγων βγαίνουν καλύτερα πράγματα. Μέχρι τώρα έχουμε πολύ καλή συνεργασία με τον πρόεδρο, δεν καταφέραμε όμως να μπορέσουμε να έχουμε τέτοιες επεμβάσεις πάνω στα έργα που κάνει. Θα μπορούσαμε. Και έχουμε αντιρρήσεις πάνω σε πράγματα που «φωνάζουν» και δεν μας αρέσουνε στο χωριό μας. Έχουμε «λόγο» και πιστεύουμε ότι κάποια στιγμή θα αρχίσουμε να παρεμβαίνουμε και στα .. Δεν ήταν ο σκοπός να παρεμβαίνουμε στα πράγματα του χωριού. Ο σκοπός μας ήτανε να ασχοληθούμε με την παράδοση ή και με οτιδήποτε έχει σχέση γύρω απ’ αυτό. Βλέπουμε όμως ότι, απ’ αυτά που βλέπουμε γύρω μας, βλέπουμε ότι πρέπει να το κάνουμε. Γιατί δεν είναι μόνο αυτό που δε μας αρέσει. Για μένα το πιο σημαντικό είναι ότι τώρα τελευταία βγάλανε οδούς, που δεν είχαμε ποτέ οδούς στο χωριό, και σε καμία από τις οδούς δε βλέπω να αναφέρονται τα χωριά μας. Στην Ανατολή βλέπεις, ας πούμε, Τραπεζούντας και Σαμψούντας και όμως εδώ δεν υπάρχουν αυτά τα χωριά. Ώστε να αναρωτηθούν οι επόμενες γενιές τι είναι αυτό το όνομα που ακούνε. Από κει μένει η μνήμη. Αυτό το χουμε σκεφτεί ότι θα χουμε κάποιο λόγο πάνω σ’ αυτό. Ότι θα αντιδράσουμε. Οπότε νομίζω πως .. ελπίζω να θελήσουν την συνεργασία μας πάνω σε πράγματα που αφορούν το χωριό και να μην αναγκαστούμε να αντιδράμε. Να μην είμαστε οι άνθρωποι που αντιδρούν σε κάποια πράγματα. Ελπίζω κάποια στιγμή να το κάνουμε.
Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά, νομίζω ότι υπάρχει συνέχεια σ’ όλα αυτά γιατί τώρα θα γίνεται «επίσημος» σύλλογος, μετά από λίγο καιρό.
Ναι. Πιστεύω ότι θα υπάρχει συνέχεια και γι αυτό το λόγο τα τρία χρόνια αυτά τα δοκιμαστικά που είχαμε πριν, έδειξαν ότι μπορούμε να συνεχίσουμε, γι αυτό και η κίνηση αυτή στο να γίνει νόμιμος ο σύλλογος. Πρέπει να υπάρχει συνέχεια. Και χαιρόμαστε που παρότι σύλλογος γυναικών έχουμε και την αναγνώριση των ανδρών πάνω σ’ αυτά που κάνουμε, αλλά και τη βοήθειά τους, όταν την χρειαζόμαστε για πράγματα που αφορούν το χωριό.
ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΒΑΣΩΣ ΣΑΡΗΓΙΑΝΝΙΔΗ-ΚΑΖΑΝΤΖΙΔΗ
Εγώ, γεννήθηκα και μεγάλωσα στην Ανατολή.. από την πρώτη γενιά των προσφύγων. Είναι και οι δύο γονείς μου Πόντιοι. Από μικρή μου άρεσε να ρωτώ και να ασχολούμαι με την ιστορία μας. Και κυρίως διότι από την παιδική μου ηλικία, αν και μεγάλωσα μέσα στην Ανατολή, σ’ ένα χωριό προσφύγων, αντιμετωπίζαμε μία .. ε ..από τον ντόπιο πληθυσμό, μία καχυποψία για το ποιοι είμαστε, από πού ερχόμαστε, γιατί μας λέγανε Τουρκάκια, γιατί μας λέγανε αούτηδες και λοιπά. Και ευτυχώς είχα την ευκαιρία να μεγαλώσω με ανθρώπους οι οποίοι ήτανε μορφωμένοι και οι παππούδες μου, οι γιαγιάδες μου, οι φίλοι μου, οι οποίοι από τη μικρή ηλικία θέλανε να μου μιλάνε πάντα για την πατρίδα. Έτσι λέγανε ..οι μεγάλοι .. ότι η πατρίδα, η πατρίδα, η πατρίδα. Αυτό ήτανε μόνιμο.. μια μόνιμη λέξη που άκουγες απ’ αυτούς. Και βέβαια ζήσανε όλη τους τη ζωή μ’ ένα αίσθημα προσωρινότητας. Ότι κάτι θα γίνει και ότι δεν μπορεί αυτό που τους συμβαίνει να είναι αλήθεια .. με κάποιον τρόπο θα επιστρέψουνε πίσω, εκεί που ήτανε οι τάφοι των γονιών τους, εκεί που ήτανε οι περιουσίες τους, τα σπίτια τους, τα σχολεία τους, τα μνημεία τους. Εκεί που ήταν εν πάση περιπτώσει όλη τους η ζωή.
Η πρώτη, νομίζω, γενιά των προσφύγων και από τη γνώση μου αυτό λειτούργησε σε όλη την Ελλάδα, δεν ασχολήθηκε καθόλου με το να μεταφέρει στα παιδιά τους την .. τη διαφορετικότητα που είχανε ως προς τον πολιτισμό τους, ως προς την κουλτούρα που φέρνανε μαζί τους. Δε θέλω να πω ότι ήτανε καλύτερη ή χειρότερη από τη ντόπια κουλτούρα, απλώς ήτανε διαφορετική. Ακριβώς για να ενσωματωθούν γρήγορα, πάρα πολύ νωρίς κατάλαβαν, δεν ξέρω αν αυτό ήταν λάθος ή σωστό, πάντως θέλησαν μ’ αυτόν τον τρόπο να .. να .. τα παιδιά τους να τα ενσωματώσουν, τα παιδιά τουλάχιστον να ενσωματωθούν γρήγορα στις τοπικές κοινωνίες, να μη διαφέρουνε από τους άλλους, να αποκτήσουνε συνήθειες της τοπικής κοινωνίας, έτσι ώστε η ενσωμάτωσή τους να γίνει πάρα πολύ γρήγορα. Και χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι η γιαγιά μου και ο παππούς μου, και νομίζω ότι αυτό γινότανε στις περισσότερες οικογένειες, όταν απευθυνόταν σ’ εμάς, απευθυνόταν στα Ελληνικά και όχι στην Ποντιακή γλώσσα που είναι μια διάλεκτος της Ελληνικής γλώσσας, ακριβώς για να μην αποκτήσουμε βαριά προφορά και διαφέρουμε από τα άλλα παιδιά που συναναστρεφόμασταν στα σχολεία ή στην κοινωνία .. περισσότερο. Αυτό έγινε ως προς την κοινότητα Ανατολής και νομίζω ότι έτσι λειτούργησαν οι πρόσφυγες της πρώτης γενιάς σε όλη την Ελλάδα, εκτός από χωριά τα οποία ήτανε μακριά από πόλεις κι ήτανε ατόφια από προσφυγικό πληθυσμό και δεν είχανε κανένα λόγο να αλλάξουνε κάποια από τις συνήθειές τους.
Η Ανατολή είναι ένα παράδειγμα πολύ γρήγορης ενσωμάτωσης με τον τοπικό πληθυσμό. Δίπλα, η Μπάφρα και η Νεοκαισάρεια που αποτελούν σήμερα τα άλλα δύο τοπικά διαμερίσματα του δήμου Ανατολής είναι ένα διαφορετικό παράδειγμα. Εκεί οι πρόσφυγες ήτανε τουρκόφωνοι. Σε κάποια περίοδο, ας πούμε, της πορείας τους και της ζωής τους στη Μικρά Ασία και στον Πόντο έχασαν ένα από τα στοιχεία της φυλής τους. Τη γλώσσα δηλαδή. Όμως, ήτανε .. διατηρούσανε την ελληνική τους συνείδηση, ήταν χριστιανοί ορθόδοξοι, και όπως ξέρεις εσύ, η ανταλλαγή έγινε βάσει του θρησκεύματος, έτσι λοιπόν βρέθηκαν εδώ, μιλούσαν τουρκικά. Αυτό ήτανε κάτι .. καταλαβαίνεις, πώς αντιμετωπίστηκε από τους .. από το ντόπιο πληθυσμό. Έτσι λοιπόν πέρασαν πάρα πολλά χρόνια αυτές οι δυο κοινότητες να κάνουν προσπάθεια να έρθουνε σε επικοινωνία. Ερχόταν μόνο σε υποχρεωτική επικοινωνία .. λόγω μόνο της δουλειάς με τους άλλους ανθρώπους. Ακόμα και σήμερα ως μητρική γλώσσα χρησιμοποιούν την τουρκική γλώσσα. Γι αυτό το λόγο εδώ ο ντόπιος πληθυσμός τους αντιμετώπισε αυτούς με ακόμα μεγαλύτερη καχυποψία απ’ ό,τι αντιμετώπισε τους υπόλοιπους πρόσφυγες. Και επίσης πρέπει να τονιστεί εδώ ότι εν πολλοίς ήτανε δικαιολογημένη αυτή η καχυποψία, διότι η Ελλάδα ήτανε πληγωμένη κοινωνικά, πολιτικά, οικονομικά από τη Μικρασιατική καταστροφή, από τον πόλεμο, από τη φτώχεια η οποία υπήρχε εκείνη την εποχή. Ενάμιση εκατομμύριο πληθυσμός ήρθε εδώ και έπρεπε να βρει δουλειά και να ενσωματωθεί στην ελληνική κοινωνία και έτσι λοιπόν υπήρχαν αυτές οι δυσκολίες και αυτός ο αρνητισμός που αντιμετώπισαν στην αρχή. Η δεύτερη γενιά και μάλιστα όταν άρχισε να μεγαλώνει, τότε λοιπόν α … κατάλαβε ότι αυτό που κουβαλούσαν οι γονείς τους, αυτή η διαφορετική πολιτιστική ταυτότητα έπρεπε να διατηρηθεί. Κι έτσι άρχισε, και κυρίως στη δεκαετία του 70 σ’ όλη την Ελλάδα, να δημιουργούνται πολιτιστικοί σύλλογοι ο ένας μετά τον άλλον σα μανιτάρια. Έχω την εντύπωση ότι είναι οι πολυπληθέστεροι πολιτιστικοί σύλλογοι σ’ όλη την Ελλάδα, οι σύλλογοι των Ποντίων και των Μικρασιατών. Ακριβώς γιατί κατάλαβαν ότι έπρεπε να διατηρήσουν την ιστορική τους μνήμη.
Τώρα αν θέλεις να σου πω πώς λειτουργούσαν τα πράγματα μέσα στην Ανατολή από τις δικές μου εικόνες, είναι πραγματικά μια εικόνα που για μένα με λύπη μου έχει χαθεί και βέβαια δε θα μπορούσε να διατηρηθεί, αφού σήμερα η Ανατολή είναι σχεδόν μία πόλη μαζί με τα Γιάννενα. Όμως ο κόσμος δούλευε κυρίως στα χωράφια, ασχολιόταν δηλαδή με αγροτικές εργασίες, γιατί είχανε πάρει ως βοήθεια από το ελληνικό κράτος κι εδώ θέλω να σημειώσω ότι δεν ήταν ακριβώς βοήθεια, αλλά ήταν υποχρέωση του ελληνικού κράτους επειδή ήτανε ανταλλάξιμη η περιουσία τους. Στις υπογραφές δηλαδή της συνθήκης, τα ξέρεις αυτά, έπρεπε να πάρουνε ίδια περιουσία με αυτή που αφήσανε πίσω. Ποτέ δεν πήρανε βέβαια ίδια περιουσία αλλά εν πάση περιπτώσει είχανε κάποια κτήματα εδώ τα οποία έπρεπε λοιπόν, δουλεύανε στις αγροτικές δουλειές, όμως αυτό που τους χαρακτήριζε και που σήμερα φαίνεται απίστευτο είναι η μεγάλη και η ατελείωτη διάθεση που είχανε για ζωή, για χορό, για τραγούδι, για γλέντι. Και με πάρα πολύ μεγάλη ευκολία στήνανε εύκολα γλέντια, οπωσδήποτε κάθε Κυριακή απόγευμα, αλλά και πολλές φορές τα απογεύματα των Κυριακών τη στιγμή που γύριζαν από τα χωράφια και συναντιόνταν, ας πούμε σε κάποια πλατεία ή έξω από κάποιο καφενείο, στήνανε ένα γλέντι με πάρα πολύ μεγάλη ευκολία, αρκεί εκεί κοντά να ήτανε ένας οργανοπαίκτης ας πούμε. Και θυμάμαι ότι στην πρώτη .. από την πρώτη γενιά υπήρχαν δύο πολύ καλοί λυράρηδες και ένας που έπαιζε νταούλι, παραδοσιακό νταούλι. Έτσι λοιπόν ήτανε πάρα πολύ εύκολο, και αυτές είναι εικόνες τις οποίες έχω από την παιδική μου ηλικία και η οποία ήτανε τη δεκαετία του 50 και στις αρχές ενδεχομένως της δεκαετίας του 60. Επίσης έχω εικόνες από πάρα πολλά έθιμα που διατηρούτανε και που έφεραν οι πρώτοι πρόσφυγες που γινόταν, ας πούμε, κατά τη διάρκεια των Φώτων, των Αποκριών, του Πάσχα. Τη δεύτερη μέρα του Πάσχα πηγαίνανε οι περισσότεροι με τα αυγά τους, τα κουλούρια τους, κάποιους μεζέδες ενδεχομένως γιορταστικούς, αλλά πηγαίνανε όλοι στο νεκροταφείο, ανοίγανε λοιπόν τα καλούδια τους πάνω στο δικό τους νεκρό, στον τάφο του δικού τους νεκρού, μαζευόταν εκεί και οπωσδήποτε ήτανε και κάποιος οργανοπαίκτης μαζί κι αφού λοιπόν καθότανε και τρώγανε παρέα με το νεκρό τους, στη συνέχεια στήνανε κι ένα γλέντι μέσα στο νεκροταφείο. Τους νεκρούς τούς είχανε .. υπήρχε μία σχέση ότι εντάξει πρέπει, ας πούμε, να τους επισκεπτόμαστε, αλλά πρέπει όμως συγχρόνως να τους αφήνουμε να ησυχάζουν και η ζωή είναι μπροστά. Δεν ξέρω αν αυτό το απέκτησαν κατά τη δύσκολη περίοδο των διωγμών, ότι όλοι εμείς οι υπόλοιποι πρέπει να ζήσουμε και θα ζήσουμε, για τη θέλησή τους να ζήσουν, αυτό δεν το ξέρω, ή αν ας πούμε ήταν μια τέτοια εδραιωμένη απόφαση ε .. συμπεριφορά μάλλον και όταν ζούσανε στον Πόντο.
ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΤΗ ΣΥΝΕΝΤΕΥΞΗ ΤΗΣ ΤΑΣΙΑΣ ΠΑΠΑΖΟΓΛΟΥ
Η Τασία Παπάζογλου γεννήθηκε στη Νεοκαισάρεια και είναι πρόσφυγας τρίτης γενιάς. Μαζί με άλλες γυναίκες της Νεοκαισάρειας ίδρυσαν ένα γυναικείο σύλλογο με την επωνυμία «Μικρασιατικός Σύλλογος γυναικών Νεοκαισάρειας». Με προθυμία μας δέχτηκε στο σπίτι της αλλά και στο χώρο συνάντησης των γυναικών του συλλόγου. Η συμβολή της στη διεξαγωγή της επιτόπιας έρευνας στη Νεοκαισάρεια υπήρξε σημαντική καθώς μας συνόδεψε κατά τη διάρκεια αρκετών επισκέψεων που έγιναν στο χωριό και μας έφερε σε επαφή με αρκετούς κατοίκους. Παραθέτουμε απόσπασμα της συνέντευξης που μας παραχώρησε.
«Με λένε Τασία Παπάζογλου, είμαι από τη Νεοκαισάρεια, είμαι η τρίτη γενιά προσφύγων, ανθρώπων που κατάγονται από την Καισάρεια της Καππαδοκίας. Έχω εκεί στο χωριό που ασχολούμαι εδώ και τρία χρόνια, απ’ το 2003. Ξεκινήσαμε. Είναι 2007 τώρα, αρχές του 2007, γι αυτό και λέω τρία χρόνια. Ο σκοπός που ξεκίνησε «ο σύλλογος Μικρασιατών γυναικών Νεοκαισάρειας» είναι καθαρά να κρατήσουμε τη μνήμη που πρέπει να κρατηθεί εκεί στο χωριό. Είναι … Υπήρχε μια ανάγκη εκεί στο χωριό και έπρεπε να ξεκινήσει κάτι. Έχουμε έρθει από τις αρχές του προηγούμενου αιώνα και αρκετά πράγματα είχανε σβήσει. Και η ανάγκη αυτή στο να ξαναθυμηθούμε πράγματα ξεκίνησε αυτή .. αυτό το σύλλογο. Οι ίδιοι οι χωριανοί αισθανότανε ότι υπήρχε ανάγκη να ξεκινήσει κάτι. Γι αυτό και ξεκίνησε αυτός ο σύλλογος. Ο σκοπός που ξεκίνησε είναι καθαρά πολιτιστικός. Καθαρά να θυμηθούμε πράγματα της παράδοσής μας. Η πρώτη κίνηση, τα πρώτα πράγματα που ξεκινήσαμε να κάνουμε είναι να θυμηθούμε τα παλιά μας τραγούδια. Η γλώσσα στην οποία, την οποία μιλούσανε όταν ήρθανε ήτανε η καραμανλίδικη, η τούρκικη με ελληνική γραφή. Τα τραγούδια που είχανε ήτανε σ’ αυτή τη γλώσσα. Και οι χοροί μας, εκτός από το «κόνιαλι» που είχε μείνει, οι υπόλοιποι όλοι είχανε σβήσει. Για μένα ήτανε σα να ψάχνω θησαυρό στην άμμο το να ξαναζωντανέψω πάλι, το να βοηθήσω, μάλλον, να ξαναζωντανέψουμε, εγώ και οι υπόλοιπες γυναίκες, να ξαναζωντανέψουνε πάλι αυτοί οι χοροί, αυτή η παράδοση, η οποία είχε σβήσει. Ήταν συγκλονιστικό. Αυτό το πράγμα ήταν συγκλονιστικό, να ξαναμαζευτούνε οι παλιές οι γυναίκες, και να μας δείξουνε τους χορούς, να θυμηθούνε τα τραγούδια που δε θεωρούσε καμία ότι θυμότανε, δηλαδή θυμότανε ένα στίχο, ένα στίχο η άλλη, οπότε ξαναθυμηθήκαμε όλα μας τα τραγούδια, ο σκοπός είναι να κάνουμε κάποια στιγμή ένα CD, να τα διατηρήσουμε. Οι χοροί μας ξαναζωντάνεψαν, ήταν τελείως νεκροί εκτός από το κόνιαλι και γι αυτό η μνήμη αυτή έγινε δημιουργία. Για μας είναι δημιουργία να ξαναζωντανεύουμε πράγματα που έχουν πεθάνει».
………………………………………………………………………………………………………
Αυτά τα τραγούδια δεν είναι καταγραμμένα κάπου, και πρέπει να τα τραγουδήσει κάποιος για να τα χορέψουμε.
Δηλαδή η μουσική δεν υπάρχει κάπου.
Όχι, δεν υπάρχει κάπου. Δυστυχώς δεν έχει διατηρηθεί κάπου η μουσική. Και μέχρι τώρα δεν είχαν γίνει προσπάθειες από πουθενά, από κανέναν, από το δήμο, ούτε από άλλους φορείς, δεν ξέρω ποιος άλλος φορέας θα μπορούσε να βοηθήσει ή να διατηρήσει. Οπότε εμείς κάνουμε μια προσπάθεια να τα ξαναζωντανέψουμε, ελπίζουμε να κάνουμε το CD πριν είναι πολύ αργά, να μπορέσουμε δηλαδή να έχουμε αυτή τη φωνή που είδες την Τετάρτη και άλλες φωνές που υπάρχουνε στο χωριό. Είμαστε σε καλό δρόμο.
Ο μπαμπάς σου είναι ο μόνος που τα τραγουδάει αυτά, έτσι;
Ναι, ο μπαμπάς μου είναι ο μόνος ο οποίος έχει λυρική φωνή και μπορεί να τα τραγουδήσει αυτά τα τραγούδια
Πώς διατηρήθηκαν στη μνήμη του αυτά τα τραγούδια;
Ο μπαμπάς μου ήτανε αυτός που τα τραγουδούσε πάντα. Πάντα. Δηλαδή από μικρός τον βάζανε και τραγουδούσε, είχε μνήμη, τα συγκρατούσε, είχε πολύ καλή φωνή, οπότε άμα χρειαζότανε φωνάζανε αυτόν για κάπου … ήτανε αυτός που .. ο άνθρωπος που όταν γινότανε κάτι ζητούσανε, ή όταν ερχόταν κάποια κανάλια, ή κάποιοι απ’ την Αθήνα που θέλανε να τραβήξουνε τους χορούς μας, ζητούσανε τη βοήθεια του πατέρα μου για να τραγουδήσουνε, οπότε είναι αυτός ο οποίος τα τραγουδούσε. Και μόνος του όταν κάθεται τραγουδάει, και δουλειές όταν κάνει τραγουδάει, οπότε δεν έχει ξεχάσει τίποτα απ’ όλα αυτά.
……………………………………………………………………………………………
Το έχω προσέξει αυτό το μνημείο και είναι αξιοπρόσεχτο, αν «μπορείς» να το δεις όμως.
Που σημαίνει τι;
Που σημαίνει ότι η ανάγκη των ανθρώπων να φτιάξουνε κάτι που να τους θυμίζουνε τους τόπους τους, την αφουγκράστηκαν μερικοί και δώσανε την ιδέα να γίνει αυτό το μνημείο. Δυστυχώς η ολιγωρία του δήμου, δεν μας έδωσε τη δυνατότητα να φτιάξουμε κάτι νωρίτερα. Μόνοι μας, μόνοι τους οι άνθρωποι είχαν αυτή την ανάγκη και ξεκίνησαν, βέβαια ήταν πολλοί οι οποίοι σκέφτηκαν πώς μπορεί να γίνει αυτό το πράγμα. Και πιστεύω ότι και άνθρωποι που μένουν στο χωριό, που δεν είναι από το χωριό βοήθησαν πάνω σ’ αυτό το πράγμα. Γιατί στην περιοχή μας έχουμε τον Βρέλλη, ο οποίος είναι μορφή για τα Γιάννενα και για την Ελλάδα. Οπότε ζητήθηκε η βοήθεια και του κυρίου Βρέλλη, να μας δώσει την ιδέα του για να φτιάξουμε αυτό το μνημείο. Για μας, για ορισμένους που το καταλαβαίνουν είναι κάτι το συγκλονιστικό. Η τέχνη, όμως, δεν την καταλαβαίνουνε πάντα όλοι. Δεν είναι ρεαλιστική πάντα ώστε να την καταλαβαίνουν. Κι ο Βρέλλης έχει ένα δικό του τρόπο να δείχνει τα πράγματα. Γι αυτό και οι άνθρωποι στο χωριό, ίσως και οι περισσότεροι δεν το κατάλαβαν. Δεν κατάλαβαν την έννοια αυτού που φτιάχτηκε. Γιατί δεν ήταν ακριβώς όπως τα μνημεία που φτιάχτηκαν στα υπόλοιπα χωριά του δήμου. Είναι όμως κάτι που θυμίζει, που θυμίζει γι αυτούς που θέλουν να θυμηθούν. Ελπίζω να βοηθηθούν οι άνθρωποι εκεί και να καταλάβουν τι σημαίνει αυτό.
Βέβαια εγώ ρώτησα τις κυρίες που είδα στο σύλλογο και μου είπαν ότι «δεν ήρθε κανείς να μας πει, εμείς ξαφνικά είδαμε μία πέτρα, ας πούμε, να φυτρώνει, δε μας είπε κανείς τι ακριβώς απεικονίζει, να ξέρουμε, εμείς συγκρίνουμε αυτό που βλέπουμε με τα άλλα μνημεία της Μπάφρας, ας πούμε, και της Ανατολής που είναι μεγαλοπρεπή και τα λοιπά και τα λοιπά». Δεν μπόρεσαν να το καταλάβουν κι όταν τους είπα αυτά που μου είπε ο πρόεδρος του συλλόγου, του άλλου συλλόγου και ό,τι έχω ακούσει γενικότερα, τις είδα ότι όλες οι κυρίες κατάλαβαν, ενθουσιάστηκαν μπορώ να πω με την ιδέα.
Ναι. Είναι γεγονός ότι κάποιος έδωσε την ιδέα, κάποιος την υλοποίησε, η υλοποίηση για μένα είναι σοβαρό κομμάτι, από τη στιγμή που συμμετέχει και ο κύριος Βρέλλης, αλλά όμως δεν φρόντισε κάποιος να δώσει στους χωριανούς να καταλάβουν τι είναι αυτό που βλέπουν.
Και δεν έγιναν και εγκαίνια.
Δεν έγιναν εγκαίνια, πράγματι, δεν έγιναν εγκαίνια. Γιατί, η απάντηση του πρόεδρου του πολιτιστικού ήτανε ότι δεν άφησε η Ανατολή; Δεν επέτρεψε ο δήμαρχος; Κάτι τέτοιο, δεν είμαι σίγουρη ακριβώς πώς μου το μετέφερε, αλλά δεν ξέρω, ίσως επειδή ήτανε κομμάτι των ανθρώπων που μένουν στο χωριό και δεν ήταν ενέργεια του Δήμαρχου, ή του Δήμου, δεν ξέρω ποιος Δήμαρχος, να μην εκθέσω πρόσωπα, γι αυτό και δεν αναγνωρίστηκε ούτε απ’ το Δήμο.
Δηλαδή είναι μια μνήμη που έχει να κάνει με τους ανθρώπους, μια συλλογική προσπάθεια, δεν είναι όμως κάτι δημόσιο, ας πούμε, απ’ τη δημόσια αρχή.
Ναι.
Σαν μνημείο είναι πολύ ωραίο, αλλά δεν είναι μάλλον ο χώρος κατάλληλα διαμορφωμένος. Ίσως δεν διεκδικήθηκαν, ας πούμε, από το πρόεδρο του χωριού εκεί κάποια πράγματα. Να δοθεί λίγο.. πιο κεντρικά ας πούμε στην πλατεία και τα λοιπά. Πιστεύεις ότι μπορεί να αναδειχτεί;
Ναι. Πιστεύω ότι μπορεί να αναδειχτεί. Βέβαια σε τέτοια πράγματα δεν πρέπει σε καμία περίπτωση να βάζει την ιδέα ένας. Θα πρέπει να είναι συλλογική η προσπάθεια. Τώρα αν κάποιος αποφάσισε εκεί, κάποιοι άλλοι δεν είπαν ναι ή όχι, τέλος πάντων έγινε πολύ πρόχειρα. Παρόλα αυτά όμως μπορεί να αναδειχτεί, γιατί έγινε στο χώρο της πλατείας γενικότερα. Δηλαδή η πλατεία, το δασάκι που είναι πίσω απ’ το σχολείο, το σχολείο και η εκκλησία εγώ πιστεύω ότι είναι χώροι κοινοτικοί όλοι αυτοί. Είναι σ’ έναν χώρο κοινοτικό, αρκετά μεγάλο που αν θελήσουνε κάποιοι μπορεί να αναδειχτεί, γιατί ακριβώς δίπλα υπήρχε το κεντρικό πηγάδι του χωριού μας, το οποίο κλείστηκε. Γιατί κάποιος αποφάσισε μόνος του να το κλείσει, το μπάζωσε, το έκλεισε κι έβαλε από πάνω τις θυρίδες για τα γράμματα. Βέβαια δεν είναι ποτέ αργά να κάνεις πράγματα, ή να αλλάξεις πράγματα αν έχεις ιδέες. Και σίγουρα από τη στιγμή που οι γυναίκες που είδες προχθές εκεί καταλάβανε το τι έγινε μέχρι τώρα και το τι μπορεί να γίνει, νομίζω πως θα βοηθήσουμε κι εμείς προς αυτή την προσπάθεια, στο να αναδειχτεί αυτό το μνημείο που αξίζει να αναδειχτεί και να φτιαχτούνε ή να αφαιρεθούνε πράγματα γύρω από αυτό, ώστε να είναι καλύτερη η εμφάνιση.
Οι θυρίδες, ας πούμε, τοποθετήθηκαν μετά.
Πολύ μετά.
Εκεί βέβαια θα έπρεπε ίσως ο σύλλογος, γιατί υπάρχει κι άλλος σύλλογος πρέπει να πούμε, παράλληλα μ’ εσάς που είστε γυναικείος. Πώς ακριβώς λέγεται ο σύλλογος;
Μικρασιάτικος σύλλογος γυναικών Νεοκαισάρειας.
Και ο άλλος ο σύλλογος;
Είναι πολιτιστικός σύλλογος. Πολιτιστικό σύλλογο διαθέτει κάθε χωριό. Αυτός ο σύλλογος ήτανε που διέθεσε τα χρήματα για να γίνει αυτό το μνημείο.
Θα έπρεπε να γίνει μία παρέμβαση πάντως. Να μην τοποθετηθούν αυτές οι θυρίδες που κατά κοινή ομολογία είναι ένα φόντο λίγο …
Ναι. Όντως δεν έγινε καμία παρέμβαση. Δεν ξέρω, αλλά, ελπίζω κάποια στιγμή να μάθουμε να συνεργαζόμαστε. Γιατί από τη συνεργασία και των φορέων και των πολιτιστικών συλλόγων βγαίνουν καλύτερα πράγματα. Μέχρι τώρα έχουμε πολύ καλή συνεργασία με τον πρόεδρο, δεν καταφέραμε όμως να μπορέσουμε να έχουμε τέτοιες επεμβάσεις πάνω στα έργα που κάνει. Θα μπορούσαμε. Και έχουμε αντιρρήσεις πάνω σε πράγματα που «φωνάζουν» και δεν μας αρέσουνε στο χωριό μας. Έχουμε «λόγο» και πιστεύουμε ότι κάποια στιγμή θα αρχίσουμε να παρεμβαίνουμε και στα .. Δεν ήταν ο σκοπός να παρεμβαίνουμε στα πράγματα του χωριού. Ο σκοπός μας ήτανε να ασχοληθούμε με την παράδοση ή και με οτιδήποτε έχει σχέση γύρω απ’ αυτό. Βλέπουμε όμως ότι, απ’ αυτά που βλέπουμε γύρω μας, βλέπουμε ότι πρέπει να το κάνουμε. Γιατί δεν είναι μόνο αυτό που δε μας αρέσει. Για μένα το πιο σημαντικό είναι ότι τώρα τελευταία βγάλανε οδούς, που δεν είχαμε ποτέ οδούς στο χωριό, και σε καμία από τις οδούς δε βλέπω να αναφέρονται τα χωριά μας. Στην Ανατολή βλέπεις, ας πούμε, Τραπεζούντας και Σαμψούντας και όμως εδώ δεν υπάρχουν αυτά τα χωριά. Ώστε να αναρωτηθούν οι επόμενες γενιές τι είναι αυτό το όνομα που ακούνε. Από κει μένει η μνήμη. Αυτό το χουμε σκεφτεί ότι θα χουμε κάποιο λόγο πάνω σ’ αυτό. Ότι θα αντιδράσουμε. Οπότε νομίζω πως .. ελπίζω να θελήσουν την συνεργασία μας πάνω σε πράγματα που αφορούν το χωριό και να μην αναγκαστούμε να αντιδράμε. Να μην είμαστε οι άνθρωποι που αντιδρούν σε κάποια πράγματα. Ελπίζω κάποια στιγμή να το κάνουμε.
Πολύ ενδιαφέροντα όλα αυτά, νομίζω ότι υπάρχει συνέχεια σ’ όλα αυτά γιατί τώρα θα γίνεται «επίσημος» σύλλογος, μετά από λίγο καιρό.
Ναι. Πιστεύω ότι θα υπάρχει συνέχεια και γι αυτό το λόγο τα τρία χρόνια αυτά τα δοκιμαστικά που είχαμε πριν, έδειξαν ότι μπορούμε να συνεχίσουμε, γι αυτό και η κίνηση αυτή στο να γίνει νόμιμος ο σύλλογος. Πρέπει να υπάρχει συνέχεια. Και χαιρόμαστε που παρότι σύλλογος γυναικών έχουμε και την αναγνώριση των ανδρών πάνω σ’ αυτά που κάνουμε, αλλά και τη βοήθειά τους, όταν την χρειαζόμαστε για πράγματα που αφορούν το χωριό.